Η διασφάλιση της συμμετοχής όλων των πολιτών στις εκλογικές διαδικασίες, συνιστά την απόλυτη έκφραση του δημοκρατικού πολιτεύματος και της κυριαρχίας του λαού και προς τούτο, είναι αδήριτη ανάγκη όλοι οι πολίτες να έχουν τη δυνατότητα άσκησης του αναφαίρετου δικαιώματος για απρόσκοπτη συμμετοχή στις εκλογικές διαδικασίες και το Κράτος υποχρεούται να λαμβάνει τα αναγκαία και ενδεικνυόμενα μέτρα προς την κατεύθυνση αυτή, αναφέρει η Επίτροπος Διοικήσεως και Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Μαρία Στυλιανού - Λοττίδη.

Σε αυτεπάγγελτη τοποθέτηση αναφορικά με την άσκηση των πολιτικών δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρίες και την ισότιμη συμμετοχή τους στις εκλογές, η κ. Λοττίδη επισημαίνει σε σχέση ειδικότερα με τα άτομα με αναπηρία, τα οποία γίνονται θύματα διακρίσεων σε διάφορες πτυχές του πολιτικοκοινωνικού τους βίου, ότι το Κράτος θα πρέπει να προβαίνει στις αναγκαίες ενέργειες και ρυθμίσεις, στη βάση των προνοιών της Σύμβασης και των επισημάνσεων της Επιτροπής του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, προς άρση όλων των εμποδίων που παρεμποδίζουν, αφενός την απρόσκοπτη και ισότιμη συμμετοχή των ΑμεΑ σε όλες τις πτυχές της ζωής, περιλαμβανομένης και της πολιτικής ζωής του τόπου, αφετέρου, δε, την απόλαυση όλων των δικαιωμάτων τους. "Τυχόν παράλειψη λήψης μέτρων προς την κατεύθυνση αυτή, συνεπάγεται δυσμενή διάκριση εις βάρος των ΑμεΑ ένεκα της αναπηρίας τους", επισημαίνει.

Σε σχέση με τα πολιτικά δικαιώματα των ΑμεΑ, αναφέρει, θα πρέπει να λαμβάνονται τα αναγκαία μέτρα για τη την απρόσκοπτη ενάσκηση τους.

Στη βάση, δε, των προαναφερθέντων, τα εν λόγω εμπόδια δύνανται να κατηγοριοποιηθούν σε αυτά που αφορούν στην αποστέρηση από συγκεκριμένες ομάδες ΑμεΑ του δικαιώματος συμμετοχής στις εκλογικές διαδικασίες και σε αυτά που σχετίζονται με την προσβασιμότητα, τόσο στις πληροφορίες και την ενημέρωση για τις εκλογές πριν από την ημέρα διεξαγωγής τους όσο και κατά τη διάρκεια ενάσκησης του εκλογικού τους δικαιώματος.

Δεδομένης της άμεσης συνάφειας της συμμετοχής των ΑμεΑ στις εκλογές με τη δικαιοπρακτική τους ικανότητα, τυχόν αποστέρηση ή περιορισμός του εν λόγω δικαιώματος από τα άτομα με νοητικές ή ψυχοκοινωνικές αναπηρίες, συνεπάγεται άμεσο αποκλεισμό τους από τις εκλογές και διάκριση εις βάρος τους λόγω της αναπηρίας τους.

Για το λόγο αυτό και στη βάση των επισημάνσεων της Επιτροπής του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, τόσο στις Καταληκτικές τους Παρατηρήσεις για την Κύπρο όσο και στα Γενικά τους Σχόλια, η ετοιμασία από το Κράτος του σχετικού νομοσχεδίου αναφορικά με την άσκηση της δικαιοπρακτικής ικανότητας των ΑμεΑ, είναι βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση για τη συμμετοχή των ατόμων με νοητικές ή ψυχοκοινωνικές αναπηρίες στις εκλογές, με την υποστήριξη τους κατά τη λήψη αποφάσεων και όχι διά της υποκατάστασης της απόφασής τους από τρίτα πρόσωπα, παρά μόνο εάν η υποβοήθηση στη λήψη απόφασης και η συναπόφαση κριθούν ως μη ικανοποιητικές, προσθέτει η Επίτροπος.

Πλην, όμως, επισημαίνει, εξακολουθεί να εκκρεμεί η ρύθμιση της άσκησης του δικαιώματος του εκλέγειν από τα ΑμεΑ που διαμένουν σε ιδρύματα μακροχρόνιας φροντίδας, ως επίσης και η εναρμόνιση συγκεκριμένων διατάξεων της οικείας νομοθεσίας με τις πρόνοιες της Σύμβασης, ώστε να μην στερούνται τα ΑμεΑ των εκλογικών τους δικαιωμάτων λόγω δικαστικής απόφασης. Και αυτό γιατί, παρότι στην πράξη τα εν λόγω ΑμεΑ φαίνεται ότι δεν διαγράφονται από τους εκλογικούς καταλόγους, η ύπαρξη σχετικής πρόνοιας στη νομοθεσία καθιστά το χειρισμό του εν λόγω θέματος προβληματικό.

Αναφορικά με την προσβασιμότητα στις πληροφορίες που σχετίζονται με τις εκλογές, δεν φαίνεται να υφίσταται οποιαδήποτε ρύθμιση που να υποχρεώνει τα πολιτικά κόμματα να διεξάγουν τις προεκλογικές τους εκστρατείες και συγκεντρώσεις σε προσβάσιμους χώρους, ούτε για να ετοιμάζουν πληροφοριακό υλικό σε μορφή προσβάσιμη από όλα τα ΑμεΑ, ανεξαρτήτως της αναπηρίας τους. Παρόλον ότι συγκεκριμένα πολιτικά κόμματα ήδη ετοιμάζουν υποτιτλισμένο οπτικό υλικό, η μη πρόσβαση όλων ανεξαιρέτως των ΑμεΑ σε όλες τις σχετικές πληροφορίες και η μη λήψη μέτρων προς την κατεύθυνση αυτή συνιστά, βάσει του άρθρου 5 της Σύμβασης, απαγορευμένη διάκριση λόγω αναπηρίας.

Κατ’ αντίστοιχο τρόπο και για την αποφυγή διάκρισης εις βάρος των ΑμεΑ, θα πρέπει και όλες οι σχετικές πληροφορίες αναφορικά με τις εκλογές να είναι προσβάσιμες, σε έντυπη ή διαδικτυακή μορφή, πριν από την ημέρα των εκλογών, ενώ, όπως και στην περίπτωση των Προεδρικών εκλογών του 2018 που η τηλεοπτική συζήτηση των υποψηφίων μεταδόθηκε, έστω και ετεροχρονισμένα, στη νοηματική γλώσσα, θα πρέπει να διασφαλίζεται ότι οι τηλεοπτικές εκπομπές που φιλοξενούν υποψηφίους ή σχετίζονται με επικείμενες εκλογικές διαδικασίες είναι προσβάσιμες από όλα τα ΑμεΑ χωρίς εξαίρεση.

"Όσον αφορά στην προσβασιμότητα των εκλογικών κέντρων, θα πρέπει να σημειωθεί ότι το Υπουργείο, σε συνεννόηση με την Ο.ΠΑ.Κ. προβαίνει ήδη στις αναγκαίες ρυθμίσεις για την τοποθέτηση ραμπών και την ύπαρξη μιας τουλάχιστον εκλογικής θυρίδας προσβάσιμης από άτομα που χρησιμοποιούν τροχοκάθισμα", τονίζει η κ. Λοττίδη. Επί τούτου, συνεχίζει, θα πρέπει να σημειωθεί πως δεδομένου ότι η πλειονότητα των εκλογικών κέντρων ανά το παγκύπριο λειτουργούν στα κτίρια δημοσίων σχολείων, δεν νοείται ένα σχολικό κτίριο να μην είναι προσβάσιμο και να χρειάζεται η τοποθέτηση ραμπών για τη διασφάλιση της προσβασιμότητάς του. Ακόμη όμως και αν αυτό συμβαίνει, η Υπηρεσία Εκλογών δεν θα πρέπει να αναμένει από την Ο.ΠΑ.Κ. ή τα ίδια τα ΑμεΑ να επικοινωνήσουν μαζί της για να καταστήσει ένα εκλογικό κέντρο προσβάσιμο, αλλά θα πρέπει να ενεργεί αυτοβούλως προς την κατεύθυνση αυτή ώστε όλα τα κτίρια στα οποία θα λειτουργούν εκλογικά κέντρα να είναι πλήρως προσβάσιμα από τα ΑμεΑ, ανεξαρτήτως της αναπηρίας τους.

Όσον αφορά στη δυνατότητα που παρέχεται στα ΑμεΑ να ψηφίζουν, όταν επιθυμούν, με τη βοήθεια ατόμου της επιλογής τους και επί τούτου δίδονται σχετικές οδηγίες προς τους προεδρεύοντες των εκλογικών κέντρων, θα πρέπει να σημειωθεί ότι διασφαλίζει μεν την άσκηση του δικαιώματος του εκλέγειν των ΑμεΑ με οπτική ή νοητική αναπηρία, ωστόσο διακυβεύεται η μυστικότητα της ψήφου τους, καθώς και το δικαίωμα να ψηφίζουν ανεξάρτητα. Ειδικότερα και, ένεκα της μορφής των ψηφοδελτίων, όταν δεν παρέχονται οι αναγκαίες και εξατομικευμένες εύλογες προσαρμογές στα ΑμεΑ που προσέρχονται στις κάλπες, δεν είναι δυνατή η χρήση των ψηφοδελτίων από άτομα με οπτική αναπηρία, λόγω και της απουσίας υποβοηθητικών προς τούτο συσκευών ή τεχνολογιών, όπως για παράδειγμα μεγεθυντικών φακών και συσκευών ψηφοφορίας (ειδικών καλύψεων) δια της αφής.

Στα δε άτομα με νοητική αναπηρία, χρειάζεται να τους παρέχονται οι αναγκαίες οδηγίες αναφορικά με τις εκλογικές διαδικασίες σε ευανάγνωστη μορφή, ήτοι, με απλές προτάσεις ή γραφικά. Οι εν λόγω οδηγίες για την εκλογική διαδικασία που διατίθενται στα εκλογικά κέντρα, θα πρέπει να είναι ταυτόχρονα προσβάσιμες από όλα τα ΑμεΑ, ανεξαρτήτως της αναπηρίας τους και γι’ αυτό ενδείκνυται να παρέχονται και σε ακουστική μορφή ή γραφή Μπράιγ.

Περαιτέρω, βάσει της αρχής της ίσης μεταχείρισης, όπως αυτή εξειδικεύεται στον περί Ατόμων με Αναπηρίες Νόμο [Ν. 127(I)/2000], τα ΑμεΑ έχουν δικαίωμα ισότιμης πρόσβασης στην πληροφόρηση[88] και προς τούτο θα πρέπει να τους παρέχονται οι αναγκαίες εύλογες προσαρμογές, καταλήγει η Επίτροπος Διοικήσεως.

Η διασφάλιση της συμμετοχής όλων των πολιτών στις εκλογικές διαδικασίες, συνιστά την απόλυτη έκφραση του δημοκρατικού πολιτεύματος και της κυριαρχίας του λαού και προς τούτο, είναι αδήριτη ανάγκη όλοι οι πολίτες να έχουν τη δυνατότητα άσκησης του αναφαίρετου δικαιώματος για απρόσκοπτη συμμετοχή στις εκλογικές διαδικασίες και το Κράτος υποχρεούται να λαμβάνει τα αναγκαία και ενδεικνυόμενα μέτρα προς την κατεύθυνση αυτή, αναφέρει η Επίτροπος Διοικήσεως και Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Μαρία Στυλιανού - Λοττίδη.



ΙΓ. Εισηγήσεις

Από τα προαναφερθέντα διαφαίνεται ότι έχουν μεν συντελεστεί βήματα προς άρση των εμποδίων που παρεμποδίζουν την πλήρη απόλαυση του δικαιώματος του εκλέγειν από τα ΑμεΑ, πλην όμως χρειάζεται να ληφθούν περαιτέρω μέτρα προς την ισότιμη συμμετοχή τους στην άσκηση των πολιτικών Δικαιωμάτων και κυρίως την τροποποίηση των νομοθεσιών που στερούν την δικαιοπρακτικής ικανότητας του κηδεμονευομένου και, επομένως, το δικαιώμα να εκλεγεί τον εκπρόσωπο της επιθυμίας του.

Ως εκ τούτου, εισηγούμαι τα ακόλουθα:

Επίσπευση της ολοκλήρωσης του νομοσχεδίου αναφορικά με τη δικαιοπρακτική ικανότητα των ατόμων με νοητικές και ψυχοκοινωνικές αναπηρίες, ώστε να μην στερούνται των πολιτικών δικαιωμάτων τους και αν είναι εφικτό να τεθεί προς συζήτηση και ψήφιση ενώπιον της Βουλής πριν από τις επικείμενες Δημοτικές και Κοινοτικές εκλογές. Συγχρόνως, θα πρέπει να προωθηθεί και η τροποποίηση των νομοθετικών διατάξεων που έχουν αφεθεί και σχετίζονται με τις εκλογικές διαδικασίες, ώστε τα ΑμεΑ να μην στερούνται του δικαιώματος του εκλέγειν ούτε να διαγράφονται από τους εκλογικούς καταλόγους λόγω της αναπηρίας τους.

Λήψη μέτρων για την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος από τα ΑμεΑ που διαμένουν σε ιδρύματα μακροχρόνιας φροντίδας, στη βάση των επισημάνσεων που περιλαμβάνονται στην Έκθεση, με γνώμονα τη διαφύλαξη της μυστικότητας της ψήφου και την εξάλειψη του κινδύνου επηρεασμού των ψηφοφόρων κατά την άσκηση του δικαιώματος του εκλέγειν. Προς τούτο, καθοριστικός παράγοντας είναι η έγκαιρη και κατάλληλη ενημέρωση σε σχέση με τις εκλογές και τις εκλογικές διαδικασίες των ατόμων που διαμένουν στα εν λόγω ιδρύματα, ούτως ώστε να είναι σε θέση να ψηφίζουν, στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό, ανεξάρτητα και χωρίς τη βοήθεια τρίτου προσώπου.

Εξέταση του ενδεχομένου διασύνδεσης των χορηγιών προς τα πολιτικά κόμματα με την διοργάνωση των προεκλογικών τους εκδηλώσεων σε χώρους προσβάσιμους από όλα τα ΑμεΑ και την παροχή του προεκλογικού τους υλικού σε προσβάσιμη μορφή, όπως υποτιτλισμός των οπτικών τους μηνυμάτων και διάθεση του έντυπου υλικού τους σε ευανάγνωστη μορφή και σε γραφή Μπράιγ.

Όλες οι πληροφορίες σε σχέση με τις εκλογές και τις εκλογικές διαδικασίες να είναι διαθέσιμες σε προσβάσιμη μορφή πριν από τις εκλογές και προς την κατεύθυνση αυτή, να εξεταστεί το ενδεχόμενο καθιέρωσης τηλεφωνικής γραμμής για την προφορική παροχή των εν λόγω πληροφοριών στα ΑμεΑ, βάσει των αναγκών τους. Οι εν λόγω πληροφορίες θα πρέπει να είναι διαθέσιμες σε προσβάσιμες μορφές και στα εκλογικά κέντρα την ημέρα των εκλογών

Λήψη μέτρων ώστε όλες οι τηλεοπτικές εκπομπές που σχετίζονται με τις εκλογές, όχι μόνο του κρατικού καναλιού αλλά και των ιδιωτικών τηλεοπτικών σταθμών, να παρέχονται ταυτόχρονα και σε μορφή προσβάσιμη από άτομα με ακουστική αναπηρία, είτε με τον υποτιτλισμό τους είτε με την παροχή ταυτόχρονης διερμηνείας στη νοηματική γλώσσα.

Όλα τα εκλογικά κέντρα θα πρέπει να είναι πλήρως προσβάσιμα από τα ΑμεΑ, καθότι δεν υποκαθίσταται με οιονδήποτε τρόπο το δικαίωμα των ΑμεΑ να ψηφίζουν στα εκλογικά κέντρα την ημέρα των εκλογών. Στη δε περίπτωση κατά την οποία για πρακτικούς λόγους αυτό δεν δύναται να επιτευχθεί, θα πρέπει να προωθηθεί η υιοθέτηση συμπληρωματικών επιλογών αναφορικά με άσκηση των εκλογικών δικαιωμάτων των ΑμεΑ, περιλαμβανομένης της κινητής κάλπης ή της παροχής της ευχέρειας στα ΑμεΑ να ψηφίζουν σε εκλογικό κέντρο πλησίον του τόπου διαμονής τους.

Να υιοθετηθούν προσβάσιμα συστήματα ψηφοφορίας ή/και να εξεταστεί το ενδεχόμενο υιοθέτησης εναλλακτικών μορφών ψηφοφορίας με τα οποία να διασφαλίζεται τόσο η μυστικότητα της ψήφου και όσο το δικαίωμα των ΑμεΑ να ψηφίζουν ανεξάρτητα και χωρίς μεσάζοντες.

Τήρηση δεδομένων και στατιστικών σε σχέση με την προσβασιμότητα των ΑμεΑ στις εκλογές και τις εκλογικές διαδικασίες, ώστε με την καταγραφή τους να εντοπίζονται και να αντιμετωπίζονται τυχόν προβλήματα που ενδεχομένως να ανακύπτουν.

Σημειώνεται ότι οι πιο πάνω εισηγήσεις είναι ενδεικτικές και όχι εξαντλητικές. Οι δε εμπλεκόμενες Υπηρεσίες θα πρέπει, δεδομένου ότι οποιεσδήποτε αποφάσεις που αφορούν στα άτομα με αναπηρίες δεν πρέπει να λαμβάνονται ερήμην τους και δυνάμει της ανησυχίας που εξέφρασε η Επιτροπή του ΟΗΕ στις Καταληκτικές Παρατηρήσεις της ότι δεν αναγνωρίζεται κατάλληλα η συμβολή αντιπροσωπευτικών οργανώσεων ατόμων με αναπηρίες στις εθνικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων,[90] να προβούν σε διαβούλευση τόσο με την ΚΥ.Σ.Ο.Α. όσο και τις υπόλοιπες αντιπροσωπευτικές οργανώσεις των ατόμων με αναπηρίες, για την υιοθέτηση των βέλτιστων πρακτικών και λύσεων που θα διασφαλίζουν την πλήρη απόλαυση των δικαιωμάτων των ΑμεΑ κατά τις εκλογές.

Η παρούσα Έκθεση υποβάλλεται στον Υπουργό Εσωτερικών, τη Διευθύντρια του Τμήματος Κοινωνικής Ενσωμάτωσης των Ατόμων με Αναπηρίες και την Πρόεδρο της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης και αντίγραφό της θα κοινοποιηθεί στην ΚΥ.Σ.Ο.Α. και σε αντιπροσωπευτικές οργανώσεις ατόμων με αναπηρία, καθώς και σε όλα τα πολιτικά κόμματα.

Ταυτόχρονα, δε, στην Έκθεση επισυνάπτεται τρίπτυχο που ετοιμάστηκε, στα πλαίσια ενημερωτικής εκστρατείας που διεξάγει το Γραφείο μου αναφορικά με την Ισότιμη Συμμετοχή των Ατόμων με Αναπηρίες στις Εκλογές, για σκοπούς διάχυσης. Στο τρίπτυχο αναφέρονται επιγραμματικά, αφενός τα βασικά δικαιώματα των ΑμεΑ κατά τη διάρκεια των εκλογών, αφετέρου, δε, οι υποχρεώσεις του Κράτους (και σε δεύτερο χρόνο και των πολιτικών κομμάτων) προς διασφάλιση των εν λόγω δικαιωμάτων.